Scheiding van goederen

Graag neem ik u mee in een novelle die eigenlijk bij ons op de schouw zou moeten komen staan. Roger Van de Velde, een onbekend Vlaams schrijver die evenwel door Willem Elsschot werd beschouwd als een taalkunstenaar, heeft dit boek ruim 60 jaar geleden geschreven. Inspiratie tot het lezen van het boek kwam van een bevriend lezer. Ditmaal ving ik bot in zowel de fysieke als online bibliotheken. Aangezien het een werk is dat tot vorig jaar nooit werd gepubliceerd, is het boek enkel te verkrijgen in de betere boekhandel of als e-book. Gelukkig mocht ik het exemplaar lenen (weet u het nog, mijn boekenkast puilt uit).

Roger Van de Velde kende zelf een tragisch leven. Hij raakte verslaafd aan medicatie en overleed op 45-jarige leeftijd aan de gevolgen van deze verslaving, kort na zijn vrijlating uit de gevangenis van Merksplas. Hij ligt begraven op de begraafplaats Schoonselhof in Antwerpen. Misschien dat ik hem daar eens een bezoek ga brengen.

Tijdreizen, daar begint het mee. Hoewel de uitgeverij zijn best heeft gedaan het taalgebruik aan te passen aan de huidige tijd, zijn ze -gelukkig- spaarzaam omgesprongen met wijzigingen. Het kost me enige moeite om aan te haken aan het taalgebruik en de tijdgeest. Ik blijf het bijzonder vinden hoe de maatschappij van toen nog een duidelijk onderscheid maakte tussen de verschillende sociale klassen. Dit onderscheid lijkt in mijn ogen tegenwoordig minder een rol te spelen, of toch op een andere manier. Om nog maar te zwijgen over de rol en positie van de vrouw en etnische minderheden. Alhoewel Roger zijn best doet respect te tonen en tolerant te zijn, blijven de opvattingen over laatstgenoemden conservatief tegenover het huidige debat.

Ik voel mee met de hoofdpersoon in kwestie. Hij heeft met zijn 50 levensjaren niets bereikt, en verwacht ook niet dat er nog iets van hem terecht zal komen. Het doet me een beetje denken aan l’Étranger van Albert Camus – alsof zijn leven er niet toe doet. Dan gebeurt er toch een wonder. Er ontstaat een romance met een welgestelde weduwe met twee kinderen, die aandeelhouder is in de familieonderneming. Deze hoop doet hem terug opleven. De romance mondt uit in een huwelijk, weliswaar onder huwelijkse voorwaarden. Hier begint de scheiding van goederen eigenlijk al: de ongelijkheid tussen hen wordt nog eens benadrukt door deze voorwaarden. Wanneer de vrouw dan ook nog eens instaat voor de kosten van de bruiloft en de huwelijksreis, is de man erg gekrenkt in zijn trots.

Ergens begrijp ik hem wel, het gevoel te falen in het zorgen voor het nieuwe gezin. Ook de angst en de druk die hierbij komen, want zij blijft degene met het geld en dus met de macht binnen deze relatie. Deze smet op het huwelijk komt uiteindelijk ook tussen hun in te staan – maar dat mag u zelf lezen.

De moraal van dit verhaal dat ik u graag meegeef, is dat we merken dat familieondernemingen waarbij er partners van familieleden betrokken zijn voor heel wat emotie kan zorgen. Immers, welke rechten en plichten krijgen zij wel of niet? Hoe wordt het huwelijk en aandeelhouderschap geregeld? Wat als de echtlieden besluiten dat de relatie niet meer werkt en het tot een scheiding komt? Hoe zorgen we ervoor dat het kapitaal binnen de familie wordt veiliggesteld? Zoveel vragen, zoveel bezorgdheden – en het ligt allemaal zo gevoelig. Begrijpelijk overigens, zeker wanneer we kijken naar de familiecultuur en -historiek. Iedere familie draagt een aantal kernwaarden en kerntalenten mee, en vaak ook enkele ‘kruizen’. Dit kunnen onopgeloste familieproblemen en trauma’s zijn, of persoonlijke tragedies. Zo kwam ik al eens een kleine familie tegen waarin er in één jaar drie personen kwamen te overlijden. Twee van hen ontnamen zich hun eigen leven, één stierf een natuurlijke dood. Zulke gebeurtenissen laten onherroepelijk hun sporen na, soms zelfs over generaties heen. Wanneer er door een huwelijk twee mensen aan elkaar worden gekoppeld, komen hun families ook in een nieuwe fase van ontwikkeling terecht. Zeker wanneer de nieuwe partner niet lijkt te voldoen aan de normen en verwachtingen van de andere familie. Bijvoorbeeld wanneer een kind uit een welgesteld gezin met hoogopgeleide ouders een partner kiest die lager geschoold is en uit een ander milieu komt. Het brengt ongetwijfeld spanning met zich mee, en het is aan de families om hier samen een nieuwe weg in te vinden. Soms lukt dat heel goed – die voorbeelden heb ik ook al wel gezien, al is het pad naar dit nieuwe evenwicht vaak geplaveid met de nodige uitdagingen langs beide kanten.

Ik glimlach bij het lezen van de afsluitende zin van het voorlaatste hoofdstuk: “Het was een voorbeeldige scheiding”. Mijn eigen echtscheiding, die van mijn ouders, en van alle koppels die ik heb begeleid of van wie ik de casussen in intervisies heb besproken – ik kan werkelijk géén voorbeelden van scheidingen bedenken die voorbeeldig zijn verlopen. De absurditeit, denk ik bij het lezen van deze zin – de illusie die mensen zich kunnen voorhouden. Bij een scheiding zijn er altijd enkel maar slachtoffers, met de kinderen op kop. In dit verhaal ligt dat niet anders! Achteraf lees ik dat het boek heel wat autobiografische details bevat, waardoor het tragikomische verhaal nog meer diepgang krijgt. Roger blijkt het kind te zijn van de in het verhaal beschreven korte, onevenwichtige huwelijk. Ik begrijp opeens ook beter wat de verslavingsproblematiek bij hemzelf mogelijk heeft getriggerd. Opgroeien zonder aanwezigheid van je vader, ik wens het geen enkel kind toe.

Ik volg Willem Elsschot in zijn opvatting dat het een geweldig goed geschreven werk is. Het taalgebruik is beeldend en poëtisch, het verhaal met tamelijk zware thema's wordt zo gebracht dat het eenvoudig leest. Bovendien is de inhoud van het werk nu even relevant als toen, wat het tot een tijdloze novelle maakt.

Daphne Surink, Business Consultant, Bezield Wetenschapper en Fervent Lezer (van niet-alledaagse literatuur)